Kırkyaren köyü ,köken olarak Türkmen Yörükanı taifesindendir. Köye ait ilk tarihi bilgiler ve Osmanlı kayıtları 1520 yılında başlamaktadır. Bu tarihten önce Kırkyaren cemaati kalabalık bir topluluk olarak Uşak’a bağlı Hacı köyü sınırında geçici olarak ikamet edip ekip biçerlerken 1520 yılında bu günkü köyün olduğu mevki ye yerleşerek kendi cemaatlerinin adıyla bir köy kurmuşlardır.
Kırk yaren köyü 1520 yılından başlamak üzere tarih içinde; Kırkyaran, Kırkyalan , Kırkyılan ve Kırkyalak gibi isimlerle kayıtlara geçmiştir. 1892 yılındaki bir Osmanlı kaydında ise köy adı Hacı Kırkyaran olarak görülmektedir. Bu isim değişiklikleri kayıtların yapıldığı yıllardaki görevlilerin yanlış yazımı veya günümüz Türkçe sine çeviri esnasındaki hatalardan olabilme ihtimali de varsayılabilir.
—– Kırkyaren köyünün tarih içindeki sıralamasına göre edindiğimiz bilgiler ve kayıtları aşağıdadır.
1520 YILI KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ KAYITLARI:
—– Kırkyaran Karyesi (Köyü) Ulubey Kazasına bağlıdır. Timar sahibi İlyas Bey dir.
Hane sayısı 17, Nefera(erkek nüfus) 26, Mücerred (yetişkin erkek) 4, Kara(fakir) 2, Pir 2, Muhassıl 1 kişidir.
Köyde yaşayanlardan bazı ilginç ve bu gün kullanılmayan isimler: Muarrif, İhtiyar, Hacı İvaz, Yargeldi, Hacıbeğ, Yahşi, Paşayiğit, Yaramış.
1520 yılında köyden toplam 387 akça vergi alınmıştır.
1530 yılı kayıtlarında ise köyden 1451 akça vergi alınmıştır. 1570 YILI PADİŞAH 2.SELİM DÖNEMİ KAYITLARI
—– Kırkyaren Karyesi Uşak Kazasına bağlıdır. Timar sahipleri,Hızır, Nebi ve Gazanfer
Hane sayısı 41, Nefera sayısı 47, Kara 4, Zemin(Topraksız) 20, Pir 1, İmam 1 kişidir. Bu sayıda 1 kişinin imam olarak kayıtlarda görülmesi bu yıllarda köye cami veya mescit yapıldığını göstermektedir.
Köyde yaşayanlardan bazılarının isimleri ; Yayla,Karaca,Evrenos, Aydoğmuş, Kalkal,Yaramış, Budak,Yürüsün. 1570 yılında köyden 4692 akça vergi alınmıştır.
—– Vergi alınan ürün çeşitleri; Buğday 2600 akça, Arpa 400 akça, Mercimek 130 akça, Nohut 130 akça, Burçak 480 akça, Pamuk 12 akça, Bağ 70 akça, Koyun 34 akça, Kovan 10 akça, Buradan da anlaşılıyor ki bu yıllarda Kırkyaran köyünde, pamuk ekimi ve bağcılık yeni başlamıştır.
—– 1799 yılı kayıtlarında Kırkyaren köyünde Mustafa Muallim hanesi adında bir okul bulunmaktadır. 15 öğrencili bu okul Mustafa isimli bir şahıs tarafından yaptırılmış olup Muallimi İbrahim Efendidir. 1899 yılı kayıtlarında Karacan Efendi Medresesi bulunmaktadır. 15 öğrencili bu medresenin kurucusu Karacan oğlu Efendi isimli bir şahıstır. Müderrisi ise Hasan Efendidir. Bu dönemde gene köyde Hacı Hafız Efendi Medresesi isimli bir eğitim kurumu görülmektedir. Ancak bu medrese bir yerde Karacan Efendi medresesi ile birlikte görülmektedir.
Bu eğitim kurumlarında o dönemlerde ; alfabe, yazı,okuma, Kuranı Kerim ve a’mali erbaa dersleri verilmektedir. A’mali erbaa( toplama,çıkarma,bölme,çarpma yani dört işlem dersidir)
1900 yılında köyde Bakkal Mehmet Ağa Vakfı kayıtlı görülmektedir. Uşakta yaşayan Kırkyaren li Hacı Veli Ağazade Mehmet Efendi isimli bir zat Uşak istasyon civarında bulunan,içinde 2 tatlı su kuyusu. geniş bir bahçesi olan bir evi toplam 7700 arşınlık mülkünü 13 Ocak 1906 tarihinde Müslüman ahalinin tedavisi için vakfetmiştir. Bu yerin adı 1915 yılında Gureba Hastanesi olmuştur. Bu hastane 1 Eylül 1922 yılında Yunan ordusunun geri çekilmesi sırasında yakılmıştır. 1908 yılında Kırkyaren köyü 181 hane olarak kayıtlıdır.
Kırkyaren köyü ile ilgili edinebildiğimiz tarihi bilgiler bununla sınırlıdır. Bundan daha fazla bilgiler olduğuna eminim. Ancak amatör olmamız ve sınırlı sayıda kitapları okumamız nedeniyle fazla bilgiye ulaşamadık.
Kırkyaren köyü bu gün çevremizdeki büyük köylerden birisidir. Kırkyaren köyü ile ilgili olarak bende derin iz bırakan tek kişi ortaokul yıllarında edebiyat öğretmenim olan sayın Mustafa Gür hocamızdır. Engin edebiyat bilgisi,yerel ağızla yaptığı espriler bu gün bile olduğu gibi aklımdadır. Aynı sınıfta birlikte okuduğum Kırkyarenli öğrenci arkadaşlarıma çok takılırdı. “ Oğlum Memet, tarhana aşı ile gılıç gibi biber var, yiycenmi”
NOT: Bu yazının hazırlanmasında Doçent Sadiye Tutsak, Bilim Uzmanı Erdoğan Solak ve Dr.Mehtap Özdeğer’in basılı eserlerinden faydalanılmıştır. |
GÜNÜMÜZDE KIRKYAREN KÖYÜ
Kırkyaren köyü Uşak ili Karahallı ilçesine bağlı bir yerleşim birimidir. Köy nüfusu 705 olup hane sayısı 220’dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 900 metre civarındadır. Köyün Karahallı’ya uzaklığı 16 km’dir. Uşak iline olan uzaklığı ise Ulubey ilçesi üzerinden 48 km’dir. Kırkyaren köyünün doğusunda Bekiköy, batısından Hasköy, güneyinde İshaklar köyü, kuzeyinde ise Kavaklı köyü bulunmaktadır.
Kırkyaren köyü bir tepenin yamacında kuruludur. Köy ile ilçe arasında ulaşım asfalt bir yolla sağlanmaktadır. Yol yaz kış açık durumdadır. Köy de karasal bir iklim sürmekte olup yağışa bağlı tarım yapılmaktadır. Köyün geçim kaynakları tütün ve hububat ziraatidir.
SU VE ELEKTRİK DURUMU
Köyün içme suyu Ulaş mevkisinden sağlanmaktadır. İçme suyu Hasköy beldesi ile birlikte kullanılmaktadır. İçme suyu iyi ve yeterlidir. Elektrik enerjisi ulusal sistemden karşılanmakta olup sorunsuzdur.
SAĞLIK
Köyde bir sağlık ocağı bulunmaktadır. Sağlık ocağı binası,Uşak ilinde yaşayan Ağaoğlu ailesi tarafından yaptırılmıştır. Sağlık ocağının, 1 doktor, 1 sağlık memuru ve 1 hizmetli kadrosu bulunmaktadır. Köyün ihtiyacına cevap veren sağlık ocağının 4 haneli bir lojmanı mevcuttur.
SOSYAL VE EĞİTİM DURUM
Köyde 8 derslik ve 1 ana sınıflı bir ilköğretim okulu bulunmaktadır. 112 öğretmeni ve 120 öğrencisi vardır. Bu okul binası da Ağaoğlu ailesi tarafından yaptırılmıştır. 2 katlı okul binasında bilgisayar sınıfı ve laboratuar bulunmaktadır. Köyde bulunan 20 lise öğrencisi taşımalı sistemle Ulubey ilçesine gitmektedir. Köyün okuma yazma oranı% 98 civarındadır. Köyden yetişenler arasında 3 astsubay, 2 doktor, 10 öğretmen ve 10 memur bulunmaktadır. Köyden yetişenler arasında çok sayıda başarılı iş adamı bulunmaktadır. Köy halkı sosyal açıdan çevredeki diğer köylerle benzerlik gösteren bir sosyal yapıdadır. Köy nüfusu genç ağırlıklıdır. Genel olarak tarımla uğraşmaktadırlar.
HAYVANCILIK
Köyde 7 aile hayvancılık yapmaktadır. Mevcut 3 sürü keçi, 4 sürü koyun bulunmaktadır. Toplam 1000 hayvan olup yetiştiricilik amacıyla beslenmektedir.
TARIM
Kırkyaren köyü civarında bulunan arazide yağışa bağlı tarım yapılmaktadır. Köy arazisi çevre köy arazileri ile benzer durumdadır. Ayrıca köy civarında mermer yatakları bulunmaktadır. Köy sınırları içinde 500 dönüm çamlık arazi, 500 dönüm meşe korusu bulunmaktadır. Gene köy sınırları içinde, 500 dönüm tarla ile 300 dönüm bağ bulunmaktadır.150 dönüm bağda ise şaraplık üzüm yetiştirilmektedir. Bandırma tipi üzüm meşhurdur. Cuma deresi denilen mevkide köylüye ait bağ ve bahçeler bulunmaktadır. 300 dönümlük bu yerde sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Ayrıca gene bu mevkide 15 kadar dere damı olarak bilinen konut bulunmaktadır.Köyde ağırlıklı olarak tütün ziraati yapılmaktadır. Ayrıca arpa, buğday, haşhaş,nohut ve pamuk üretilmektedir. Köyün yıllık tütün rekoltesi 200 tondur. Çevrenin en iyi tütünü burada yetiştirilmekte olup özel sektöre satış yapılmaktadır. Tütünü alıcı bulmakta olup Kırkyaren tütünü olarak ün yapmıştır.
DİĞER KONULAR
Köy merkezinde iki katlı bir muhtarlık hizmet binası bulunmaktadır. Alt katında köy kahvesi ve tarım kredi kooperatif,üst katında ise düğün salonu ile muhtarlık odası bulunmaktadır.
Köyde, bir kahvehane, 3 bakkal ve 2 demirci dükkanı bulunmaktadır. Köyde bulunan eski yıllardan kalma 9 adet köy odası mevcut olup bakımsız durumdadır. Köyde bir cami olup kadrosu tamdır. Koca Mezarlık olarak bilinen bir yer olup buraya 150 yıldır defin yapılmamaktadır. Köyde iki tane yatır olarak kabul edilen yer bulunmaktadır. Türkmen Dede ve Sofu Ali dede adındaki bu yatırların kime ait olduğu ve hangi yıllara ait olduğu bilinmemektedir.
50 yıl öncesine kadar köy düğünlerinde güreş ve at yarış müsabakaları yapıldığı bilinmektedir. Ayrıca köy meydanında orta oylunu ve temaşa gösterilerinin yapıldığı söylenmektedir. Eski düğün adetleri içinde, düğünün ikinci gecesi yapılan meşale gösterisinin önemli bir yeri bulunmakta olduğu belirtilmiştir.
Köyün % 80 fakir durumdadır. Köyden yetişenler arasında, Denizli,Uşak,İstanbul ve Adapazarı gibi şehirlerde zengin iş adamları bulunmaktadır. Ağaoğlu sülalesi Kırkyaren kökenli olup köye birçok yardımda bulunmaktadır. Ayrıca köye suyun getirilmesini sağlayan Akçay ailesi de yardımlarını sürdürmektedir. Uşak eski belediye başkanı Erhan Akçay ‘da Kırkyaren kökenlidir.
Köyde bulunan 197 nolu tarım Kredi Koop. Faal durumda olup Uşak ilinin ilk kooperatifidir. Kuruluş yılı 1933’tür. Köyde 3 adet mermer ocağı çalışmaktadır: köyde yapı ve sanat değeri bulunan Koca Çeşme 150 yıllıktır. 40 yıl öncesine kadar köyün içme suyu buradan temin edilirmiş. Su kalitesi iyidir. Ayrıca bu çeşmenin yayında bulunan eskiden kadınların çamaşır yıkadıkları özel bir bölüm bulunmaktadır.
Köyde gördüğümüz bir diğer özellik ise Hilmi Aydın’a ait 100 yıllık eski evdir. Evde bulunan odaların tavanları adeta bir sanat eseri gibidir. Evin odalarında görülen tahta işlemeler,döşenme şekli ve bazı eşyalarla bir müze gibidir.Köyde bu eve benzer birkaç ev olup mutlaka korunma altına alınmalıdır.
Köyün tanınmış ve kalabalık aileleri:
Çınarlar, Kalaycılar,Demirkayalar, Akgünler ve Arslanlar’dır
Muhtar; Mehmet Ali Önder (üç dönemdir muhtarlık yapmaktadır.)
Azalar: İlhami Çınar, Haşim Keser,Hidayet Aydın ve İsmail Akgün
Köyün İhtiyaçları;
Köy camisi ile köy konağının tamir ve bakıma ihtiyacı vardır. Ayrıca okul binasına 4 daireli bir lojman ihtiyaç olarak gösterilmektedir. Bu ihtiyaçların köy dışında yaşayan iş adamları tarafından karşılanabileceği umulmaktadır.
NOT: Bu belgesel, Mehmet ve Alper Özdaş –ÖZDAŞ MOBİLYA-İstanbul katkılarıyla hazırlanmıştır. |
